Wat en waarom?

Veranderende omstandigheden kunnen ervoor zorgen dat een opleiding de noodzaak ervaart om haar programma een andere opbouw en invulling te geven. Voorbeelden van zulke omstandigheden zijn: 

• Maatschappelijke veranderingen die een impact hebben op de discipline 
• Studentenaantallen wijzigen 
• Diversiteit in de studentenpopulatie 
• Lesgeversteam wijzigt 
• Financieel kader 
• Evoluties in een onderzoeksdiscipline 
• Tekorten aan professionals in het werkveld 
• Veranderende noden in het werkveld  
• Opleidingsfeedback 
• ... 

Bij een grondige programmahervorming actualiseer je met een toekomstgerichte blik: 

• het profiel van je opleiding  
• de doelen van je opleiding  
• de opbouw van je programma 
• de leerinhouden  

Dit vraagt om een gefaseerde aanpak die rekening houdt met de relevante decretale bouwstenen, de onderwijskundige stappen van een programmahervorming en het adequaat (bege)leiden van het veranderingsproces bij de betrokken lesgevers. Bij een grondige programmahervorming komen deze drie aspecten steeds terug.  

De OC-voorzitter neemt een centrale rol op in het proces. 

Aan de slag

Hoe begin je nu aan een grondige programmahervorming? Zodra je als opleiding de noodzaak tot actualisatie hebt vastgesteld, doorloop je een aantal stappen. Die stappen hoeven niet strikt lineair te verlopen, maar bieden wel houvast.  Bepaal gerust zelf de volgorde van de acties. Hou van bij het begin rekening met relevante regelgeving binnen het decretale of UGent-kader (raadpleeg het Vademecum studieprogramma’s).   

Evalueer het bestaande programma  

Een hervorming start altijd met een evaluatie van het huidige programma. Gebruik hiervoor kwalitatieve en kwantitatieve feedback die binnen kwaliteitszorg werd verzameld. Die kritische blik vanuit verschillende hoeken helpt om de noodzaak voor verandering aan te tonen bij lesgevers, studenten en andere stakeholders. Het wakkert motivatie en betrokkenheid aan bij alle betrokkenen die nodig is om de stappen van een programmahervorming te doorlopen. Positieve feedback is minstens even belangrijk. Ze toont de sterktes van je opleiding en helpt je te bepalen wat je wil behouden.  

Enkele mogelijke vormen van feedback (intern en extern) die de noodzaak voor een programmahervorming kunnen voeden:

INTERNE FEEDBACK  

• Actiepunten uit de meest recente screening van je opleiding 
• Inhoudelijke evoluties in het onderzoeksdomein, de vakgroep en de discipline
• Kwalitatieve feedback van studenten via de OC of via focusgroepen 
• Opvallende resultaten in de opleidingsfeedback:  
  • Items over de algemene tevredenheid over de opleiding:
    • De opleiding voldeed inhoudelijk aan jouw verwachtingen.  
    • Je voelt je via de opleiding goed voorbereid op jouw verdere loopbaan.  
    • Algemeen beschouwd vind je de kwaliteit van de opleiding hoogstaand.
    • Andere items in de opleidingsfeedback die een opvallende score vertonen: het is zinvol om te vergelijken met de resultaten van de andere opleidingen van de faculteit of universiteit en/of van de voorbije jaren.  
• Opvallende resultaten in de lesgeversbevraging

EXTERNE FEEDBACK  

• Feedback uit het werkveld, bijvoorbeeld via een werkveldcommissie. 
• Veranderingen bij equivalente opleidingen in Vlaanderen of België
• Feedback via de programmatoets
• Feedback van alumni via de alumnibevraging

Bepaal je team 

Stel een (divers) team samen om aan de slag te gaan met de programmahervorming. Zo zorg je ervoor dat de denkoefening breed gevoed wordt, ruim gedragen is en aansluit bij reële behoeften en uitdagingen.  

• Stel een kernteam samen om het veranderproces te trekken. Dit team neemt de sleutelbeslissingen en zorgt voor de communicatie doorheen het veranderproces. Denk aan: OC-voorzitter, curriculummanager, opleidingssecretaris, facultaire en centrale onderwijsondersteuners,… 
• Betrek relevante stakeholders in de verschillende stappen: lesgevers uit de opleiding, lesgevers uit verwante opleidingen (benchmark), studenten, studietrajectbegeleiders, stakeholders uit het werkveld en alumni van de opleiding. 

Actualiseer je visie 

Een grondige programmahervorming gaat meestal samen met een vernieuwing van de visie op je opleiding. Werk samen met je team en stakeholders om een (toekomstgerichte) visie en opleidingscompetenties te ontwikkelen die richting geven aan je programmahervorming.  

KERNVRAGEN 

• Met welke huidige en toekomstige maatschappelijke uitdagingen moet de opleiding rekening houden? Tot welke maatschappij, werkveld, wereld verhoudt de opleiding zich? 
• Welke kennis, vaardigheden en attitudes hebben afgestudeerden nodig om te functioneren?   
• Wat is het doel van de opleiding?  
• Welke generieke competenties zijn relevant voor dit afstudeerprofiel?   

EXTRA 

• Wat zijn de strategische keuzes van de opleiding om zich te profileren in het onderwijslandschap? Welke UGent-accenten legt de opleiding op het vlak van leerinhouden (expertise lesgevers), werkvormen, evaluaties en leeromgeving (infrastructuur)?
• Zijn er specifieke thema’s die duidelijk naar voor komen tijdens de visieoefening? Doorloop de programmahervorming vanuit een specifieke invalshoek:
  • Diversiteit
  • Duurzaamheid 

Scan 

Scan het opleidingsprogramma en breng de huidige situatie in kaart. Zo waardeer je geleverde inspanningen en breng je lacunes in de opbouw van je programma aan het licht. Laat je leiden door de volgende vragen om actiepunten te bepalen: 

INHOUD EN OPBOUW VAN HET PROGRAMMA 

• Welke maatschappelijke uitdagingen neem je op in de opleidingsvisie?  
• Welke kenmerken van het gewenste afstudeerprofiel vertaal je naar opleidingscompetenties (OLR)?
• Welke nieuwe inhouden moeten (meer) aan bod komen en welke bestaande minder of niet?
• Welke strategische keuzes over leerinhouden en leerlijnen, werk- en evaluatievormen en leerinfrastructuur wil de opleiding behouden, optimaliseren of opstarten?  
• Reflecteert de opbouw van het programma deze strategische keuzes?  
• Komen deze strategische keuzes naar voor in de opleidingsvisie en in publieke teksten zoals de Studiekiezer (bvb. door visuele weergave van OLR of leerlijnen)? 

Design en ontwikkel  

In de design- en ontwikkelfase geef je concreet vorm aan je nieuwe programma en werk je lacunes weg. Je vertrekt vanuit een duidelijke opleidingsvisie en het gewenste profiel van afgestudeerden. Je voert gerichte aanpassingen door aan het modeltraject, de opleidingsonderdelen, stage en masterproef en komt zo tot een samenhangend en toekomstgericht opleidingsprogramma.  

Bouw samen aan een sterk programma. Mobiliseer een breed team van lesgevers om het programma collectief te herdenken tot een collectief geheel. Bij een grondige hervorming kan het zinvol zijn om inhouden en aanpak uit te werken in werkgroepen op basis van inhoudelijke clusters, leerlijnen of opleidingsjaren. Zorg er steeds voor dat de gezamenlijke opleidingsdoelen centraal staan, en niet de individuele voorkeuren van lesgevers. Zo bewaak je de coherentie van het programma.  

 

Hou ook rekening met de implementatie van het programma in OASIS en de presentatie ervan in de Studiekiezer. Toets dit tijdig af met je collega’s die verantwoordelijk zijn voor de invoer in OASIS. Zorg voor een overzichtelijk programma met heldere keuzeregels op basis waarvan een (kandidaat-)student het curriculum vlot zelfstandig kan samenstellen. Ga na of er overgangsmaatregelen nodig zijn en bepaal of je het programma gefaseerd in werking laat treden. Stel ook de vraag of de programmawijziging een wijziging aan de toelatingsvoorwaarden met zich meebrengt.  

Een transparant proces is cruciaal. Communiceer regelmatig over de voortgang van de hervorming en deel de output van werksessies met alle betrokkenen. Vraag tussentijds feedback om het draagvlak te versterken en bij te sturen waar nodig. 

Implementeer  

Heb je een programmahervorming bereikt die gedragen is door je team, dan kan het de formele goedkeuringsprocedures doorlopen. Na goedkeuring door de OC, volgen de CKO, faculteitsraad en Commissie Programma’s.  

Implementeer het nieuwe programma in Oasis. Gebruik het vademecum studieprogramma’s om de correcte procedures te volgen.  

Zorg voor een aantrekkelijke presentatie van  het vernieuwde programma via de gebruikelijke publieke informatiekanalen. Zet het vernieuwde profiel van je opleiding in de kijker en spreek (kandidaat-)studenten en lesgevers aan met een duidelijke en inspirerende boodschap. Breng studietrajectbegeleiders tijdig op de hoogte van de wijzigingen zodat ze studenten optimaal kunnen ondersteunen.    

Enthousiasmeer je lesgevers bij de start van het nieuwe academiejaar wanneer de nieuwe opleidingsonderdelen echt tot leven komen. Vraag hen om (in)formeel terug te koppelen zodat je voeling houdt met de praktijk.  Communiceer na één semester of één academiejaar over de eerste successen van het vernieuwde opleidingsprogramma.      

Evalueer 

Evalueer na de implementatie of je er als opleiding in geslaagd bent om de geactualiseerde opleidingsvisie en opleidingscompetenties te verankeren in het programma. Baseer je hiervoor op verschillende informatiebronnen zoals opleidings- en vakfeedback, de alumnibevraging of bevraag het werkveld en externen om te kijken of je opleiding voldoet aan de vraag van het werkveld en samenleving. Stuur bij waar nodig.